F16.KZ

Жарияланды: 19:20, 26 февраль 2025

Басты / Шекаралық аудан / Өскемен / АЙДАРЛАР / Журналист жол үстінде

Жарық жоқ, су тапшы, жолы батпақ. Өскемен түбіндегі саяжай тұрғындары қалай өмір сүріп жатыр?

Шығыстың бас қаласы Өскеменнің төңірегінде саяжай көп. Тоқсаныншы жылдардың тоқырауында күнкөріс қамымен ауылдан көшкен жұрт осы саяжайларды әлі де паналап отыр. Қазір аумағы кеңейіп, халқының саны өскенімен, мұнда ештеңе өзгере қоймаған. Қыста қарға малтығып, жазда батпаққа батқан тұрғындар “өгейдің күйін кешіп жатырмыз” деп налиды.

Қараңғыда көлік қағып, адам мерт болды

«Заря» бау-бақша серіктестігіне Зайсан ауданынан көшіп келген Маржангүл Қапашева қаладағы медицина мекемелерінің бірінде еңбек етеді. Жұмысқа бару үшін ол үйден таңғы 5-те шығып, қас қарая оралады. Жарығы жоқ тар көшемен үлкен жолдың бойындағы аялдамаға жеткенше біраз жер. Қараңғыда жүру балаларды қойып, ересектердің өзіне қауіпті. Көлік қағып кетуі ықтимал. Тұрғындар ондай оқыс жағдайларға сан рет куә болған.

– Былтыр саяжай іргесіндегі үлкен жолда 19 жастағы бозбаланы көлік қағып, мерт қылды. Жолаушылар жолымен өтіп бара жатқан адамды көлік жүргізушісі көрмей қалған, қараңғы өйткені. Дәл сол көшеде мені де қағып кеткен. Оған дейін де бірнеше адам мәшіне астына түсіп, көз жұмған. Ақыры халық шулап, жолды жапқан соң қала әкімдігі үлкен жолдың бойына жарық орнатып, бағдаршам қойып берді, – деді Маржангүл Қапашева.

Саяжай тұрғынының «үлкен жол» дегені — Өскеменнің сыртымен айналып жүретін трасса. Көшенің атауы – Тоғас. Бұл бағытта көліктер күндіз-түні ағылып жатады. Былтыр қыркүйекте бозбаланың өліміне әкелген жол апатынан кейін Тоғастың қос қапталындағы саяжайлар мен Ахмер ауылының халқы дабыл қағып, түн ішінде жолды жапқан. Наразылық акциясы туралы республикалық БАҚ жазды.

Тоғас көшесіне шамдар орнатылып, бағдаршам іске қосылғанмен, сол төңіректегі бау-бақша серіктестіктерінің тұрғындары әлі күнге түнекте өмір сүріп жатыр. Қыста күн қысқа. Уақыт белдеуінің өзгеруі де ыңғайсыздық туғызады. Әсіресе, мектеп жасындағы балаларға қиын. Саяжай тұрғындары екінші ауысымда оқитын балаларын сабақтан қайтқанда аялдамадан кезекпен қарсы алып, үй-үйге жеткізеді.

– Кішкентай ұлым бар. Ахмердегі №49 мектептің 2-сыныбында оқиды. Сабаққа түстен кейін барады, күн батқанда қайтады. Саяжай көшелерінде жарық жоқ, қараңғы. Сондықтан үйінде оқушысы бар тұрғындар бірігіп, күнде кешке балаларды аялдамадан қарсы алып, үй-үйге таратамыз, – деді “Звезда” бау-бақша серіктестігінің тұрғыны Әсел Тоқтасынқызы.

Саяжай ішіндегі тар көшелердің қос қапталы – тау-тау болып үйілген қар. Көктемде күн жылынғанда қарғын су үйлердің ауласына кіріп, төңірек лайсаң болады.

– Қар шығарғанды қойып көшені күреп бергеніне рахмет. Сол үшін әр үй 1 мың теңгеден ақша жинаймыз. Трактор келіп үйіп-үйіп кетеді. Биыл қар қалың жауды. Көктемде не боларын ойлаудың өзі қорқынышты. Үйлерге су кірсе қайтеміз, білмеймін. Оның үстіне асфальт төселмеген ой-шұңқырлы жол езіледі. Қазір қатып жатыр. Қар ерігенде, жауын-шашында көрсеңіз батпақ кешіп жүреміз. Бұл мәселенің бәрін серіктестік төрағасына неше рет айттық, ол кісі әкімдікке жеткіздім дейді. Қала әкімі тұрғындармен кездесу өткізіп, сұрақтарына жауап беріп жатады. Бізді ондай жиынға ешқашан шақырған жоқ, өздерінің осында келгенін көрмедім, – деді саяжай тұрғыны Жанасыл Сағдатханұлы.

Сарқын судың жағымсыз иісі қолқаны қабады

Өскеменнің батысындағы, Ертісті жағалай қонған саяжайлардың халқын көп жылдан бері мазалап келе жатқан тағы бір мәселе – су тазарту мекемесінен тарайтын жағымсыз иіс. Бұл иіс осы төңіректе қысы-жазы мүңкиді.

– Бұл мәселе баяғыдан айтылып келеді. Қаланың кәріз суын тазарту мекемесінен тарайтын “жұпар” иіс бүкіл саяжайды алып кетеді. Қыста аса білінбейді, жазда қиын, кей күндері тысқа шыға алмай қаламыз. Халық қанша шағымданса да, мәселе шешілмеді, – деді саяжай тұрғыны Тілеуберді Сұлтан.

Сарқын суды тазартатын мекемеден шығатын қолқаны қабатын иіске тұрғындар жылдар бойы шағымданумен келеді. Кейінгі кезде шағым тіпті көбейді. Бұл кәсіпорын қондырғыларының және тазарту технологиясының ескіруімен байланысты дейді мамандар. Сондықтан облыс әкімдігі айналасына жағымсыз иіс тарататын “Өскемен су арнасы” мемлекеттік мекемесін жаңғыртуды қолға алған.

– Қала тұрғындары жаз кезінде кәсіпорын аумағынан жағымсыз иіс шығатынын айтып жиі шағым түсіреді. Жалпы алаңы 7 гектар аумаққа тарайтын жағымсыз иістен арылтудың оңтайландырылған технологиясын қарастыру қажет. Сондай-ақ кәсіпорынның сейсмикалық жағдайдағы қауіпсіздігі мен қайта жаңғырту жұмыстарын да қолға алған жөн, – деген кәсіпорын жұмысымен танысан Шығыс Қазақстан облысының бұрынғы әкімі Ермек Көшербаев.

«Заря» бау-бақша серіктестігінде қазір шамамен 70-ке тарта шаңырақ түтін түтетіп отыр. Жазда олардың қатары көбейеді. Өйткені саяжайда қыстамайтын отбасылар көктем шыға оралады. Күршім ауданынан көшіп келген Үмия Тұрақбаеваның айтуынша, ауызсудың болмауы жұртты әбден қажытқан.

– Іргеде тұрған “Родничок” саяжайына бақшалық су келіп тұр. Ал бізде ол да жоқ, ауызсуды айтпай-ақ қойдым. Әр үй өзіміз есік алдынан құдық қаздырып алдық. Содан алып ішеміз, бақшаны да құдық суымен суарамыз. Саяжай болғанмен “Заряда” 70 шақты отбасы жыл он екі ай тұрамыз. Бала-шағамыз өсіп жатыр. Бір қауым елміз. Сонда ешкімге керек болмағанымыз ба?! Осында тұрғаныма 7 жылдан асты, әлі күнге әкімдіктен бірде-бір адам келіп, жағдайымызды көріп, мұң-мұқтажымызды тыңдаған жоқ, – деді зейнеткер Үмия Тұрақбаева.

Біз саяжайды аралап, тұрғындармен сөйлесіп жүргенде Үмия апаның үйіндегі отағасы ауырып, жедел жәрдем шақыртты. Ұялы телефондағы сағатқа қарап, күттік. Күн салқын. Далада 35 минут тұрдық, табаннан сыз өтіп, жаурай бастадық.

– Жедел жәрдем жуық арада келе қоймайды. Бұларды сағаттап күтеміз. Саяжайдың ішінде адасып жүреді кейде. Қуысқа кіріп кетсе шыға алмайды. Көше тар. Өткенде бір сағатта әрең келген, – деді Үмия Тұрақбаева.

Облыстың әр қиырынан көшіп келіп, бір ауыл болып отырған «Заряның» тұрғындарына қош айтысып келесі саяжайға аттандық.

Мәселенің шешімі – жеке тұрғын үй секторы мәртебесін беру

«Родничок» бау-бақша серіктестігі Тоғас көшесінің екінші қапталында, «Заряға» қарсы бетте орналасқан. Бұл саяжайда 20 жылдан бері тұратын Нәзигүл Мамырбекова серіктестікке жеке тұрғын үй мәртебесі берілмей мәселе шешілмейді деп есептейді.

– Бізге жеке тұрғын үй секторы мәртебесін бергенін қалаймыз. Өйткені саяжайларда халық өте көп. “Родничоктың” өзінде ғана жазда 700-ге тарта адам тұрады. Соның жартысынан астамы қыстайды. Бәрі ауылдан көшіп келгендер, бала-шағасы бар. Мұнда жағдай жасалмаған. Жолы батпақ, көшесі қараңғы, ауызсу жоқ. Суды адамдар ауласынан қазып алған құдықтан ішеді.

Екінші проблема – ток. Электрмен қамту қызметі тікелей энергетикалық компанияға берілсе деген тілегіміз бар. Қазір электр қуатына іргедегі Ахмер ауылымен салыстырғанда қымбат төлейміз, бір киловатт – 25 теңге. Ал қалада – 18-20 теңге (бекітілген орташа баға – авт.) аралығында болу керек қателеспесем. Себебі бізде жеке тұрғын үй мәртебесі жоқ, сондықтан қосымша шығын қосылады. Кейде жарық өшіп қалады. Трансформатор ескі. Бұл мәселені айтып қала әкімдігіне неше бардық, ондағылар «заңнан аттай алмаймыз» деп шығарып салады. Сонда не істеуіміз керек? Қайда барамыз? – деді Нәзигүл Мамырбекова.

«Родничоктың» екі мәшіне қатар сыймайтын тар көшелерінде қар үйіліп жатыр. Көктем келіп, күн жылынғанда көліген судан аяқ алып жүру мұңға айналады дейді тұрғындар.

– Әсіресе, балаларға қиын. Мектепке барғанда мұғалімдер “аяқтарыңды неге сүртіп келмейсіңдер” деп ұрсады екен. Қайдан білсін, саяжайда батпақ кешіп жүргенін. Жолға асфальт төсеп, тым құрығанда қиыршық тас төгіп, тегістеп берсе де болар еді, – деп қосты Нәзигүл Мамырбекова.

“Магистральда” өмір сүру – машақат

Қаладан Алматыға қарай шыға берістегі Атығай асуында «Магистраль» және «Магистраль-2» бау-бақша серіктестіктері орналасқан. Оған автобуспен бару үшін Өскемен-Алматы трассасының бойындағы аялдамадан түсіп, 500 метр жаяу жүру керек. Ал көлігі бар адамдар «Өскемен» деген жазудың тұсынан күнгейге қарай бұрылып, ой-шұңқырлы зіркілдек жолмен 1 шақырым жүреді. Тарбағатай ауданының Ақжар ауылынан 9 жыл бұрын көшіп келген Болат Қайранбаев саяжай халқы қысы-жазы жол азабын тартып келе жатқанын айтады.

– Қазір барып көріңіз. Трассадан бері қарай көліктің жалғыз ізі жатыр. Жүре-жүре таптап, із салып алды. Қарсы беттен мәшіне келсе қайда барарыңды білмейсің. Жолдан шықсаң батасың. Қар қалың жауғанда өзіміз ақша жинап, трактор шақыртып жолды және саяжайдың ішін тазалатамыз. Коммуналдық мекемелердің техникасы келмейді бұл жаққа. Алда-жалда біреу сырқаттанса, жедел жәрдем қалай жетеді? Өрт шықса қайтеміз? Мұнда да адамдар тұрып жатыр, саяжай екен деп қараусыз қалдыруға болмайды ғой, – деді Болат Қайранбаев.

«Магистраль» тұрғындарын мазалаған тағы бір түйткіл – жарық пен су. Күршім ауданының Маралды ауылынан ірге аударған Сейіт Тайыншабасов жергілікті тұрғындар электр қуатының зардабын неше жылдан бері тартып отырғанын айтты.

– Былтыр бір апта жарық болмай, үйде ешкім жоқ, тоңазытқыштағы 190 келі соғымның еті бұзылып кетті. Токтың ақшасын қымбат болса да уақытылы төлейміз. Қарыз жоқ. Неге өшіретінін білмеймін. Төрағадан сұрасам, “ақау болды” деді. Ауызсу жоқ, құдықтан алып ішеміз. Бақшаны да құдықтан суарамыз. Ортақ құбырдан келетін суды күтсең қаңсып қаласың. Бірде бар, бірде жоқ. Босқа ақша төлегенде ортақ судан бас тарттым, – деді Сейіт Тайыншабасов.

Қалың қарды бұзып-жарып төбеге дейін әрең жеткен жүк көлігі ары қарай жүре алмай, тиеп әкелген көмірді сол жерге төгіп кетті. Бұл көмірді «Магистраль-2» бау-бақша серіктестігінде тұратын зейнеткер Мақсат Ғазизов тапсырыспен алдыртқан.

– Күзде алған көмір бітіп қалды. Тағы екі тонна сатып алдым. Үйге дейін жол жоқ, қар қалың, мәшіне батып қалады. Оның үстіне көше тар. Жүк көлігінің кіріп-шығуы қиын. Содан соң осы жерге төккіздім. Қазір қапқа салып тасып аламыз, – деді Самар ауданынан 5 жыл бұрын көшіп келген Мақсат Ғазизов ақсақал.

“Магистраль-2” бау-бақша серіктестігінің төрағасы Нұржан Ажықанов саяжайға заң аясында жеке тұрғын үй ретінде мәртебе берілмей, жылдар бойы қордаланған проблемалар шешілмейтінін айтты.

– Бұл мәселелер көп жылдан бері келе жатыр. Қала маңындағы барлық бау-бақша серіктестігіне ортақ проблемалар: электр энергиясы, ауызсу, жол. Жолды асфальттауға, көшеге жарық орнатуға, орталықтан ауызсу тартуға серіктестіктің мүмкіндігі жоқ. Ал әкімдік оны міндетіне алмайды, өйткені заң бойынша серіктестік жеке тұрғын үй аумағына кірмейді. Саяжайларда электр қуатының қаладағы бағадан 5-6 теңгеге қымбат болу себебі желідегі токтың шығыны қосылады. Тұрғындар пайдаланған қуаттан бөлек “Шығысэнерготрейд” компаниясы “энергияны жоғалту” деп қосымша шығынды көрсетеді. Мен оны қалтамнан төлемеймін, барлық үйге тең бөліп, ортақ бағаны белгілейміз. Бір киловатт токтың 25 теңге болатыны сондықтан, – деді Нұржан Ажықанов.

Саяжайларда 14 мыңдай адам тұрады

Мыңдаған адам тұрып жатқан саяжайлардың мәселесін көтеріп Өскемен қаласының әкімдігіне хабарластық. Ресми жауапты қалалық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі берді.

“Азаматтық кодекстің 228-бабына сәйкес жай серіктестік бірлескен қызмет туралы шарт негізінде құрылады. Жай серіктестік заңды тұлға болып есептелмейді. Бұл ретте кодекстің 229-бабында бірлескен қызмет туралы шартқа қатысушылардың ортақ істерін жүргізу олардың жалпы келісуі бойынша жүзеге асырылатыны айқындалған. Өзара келісу бойынша олар бірлескен қызметке басшылық етудi және ортақ iстердi жүргiзудi, бұл жағдайда шартқа қалған қатысушылар берген сенімхат негiзiнде әрекет ететін қатысушылардың бiрiне тапсыра алады.

Саяжайлар мен учаскелерге қатысты барлық мәселелер бау-бақша серіктестігі мүшелерінің жалпы жиналысында қаралады, өйткені бау-бақша серіктестігі қоғамдық ұйым болып есептеледі, оның жоғарғы органы – серіктестік мүшелерінің жалпы жиналысы.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 5-бабының 2-тармағына сәйкес қоғамдық бірлестіктер заң алдында тең. Мемлекеттің қоғамдық бірлестіктердің ісіне, ал қоғамдық бірлестіктер мемлекеттің ісіне заңсыз араласуына, сол сияқты қоғамдық бірлестіктерге мемлекеттік органдардың қызметін жүктеуге жол берілмейді.

Соған қарамастан қаладағы 3 бау-бақша серіктестігінде электрмен қамту жұмысы жүргізілді”, – делінген Өскемен қалалық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі жолдаған жауапта.

Қалалық мәслихатының депутаты Әскерхан Ақтайдың айтуынша, облыс орталығында шамамен 150-ге тарта бау-бақша серіктестігі бар. Өскемендік депутаттар саяжай мәселесін бірнеше рет көтерген, Парламентке жеткізген.

– Өскеменде 150-ге жуық бау-бақша серіктестігі бар. Екі жыл бұрын онда 14 мыңдай адам қыстаған. Қазір олардың саны көбеймесе, кеміген жоқ. Біз серіктестіктердің мәртебесіне қатысты заңнамаға өзгерістер енгізуді сұрап, Мәжілістегі әріптестерге бірнеше рет хабарластық. Егер саяжайлар тұрғын аймақ санатына қосылса, көшелері мен құрылыстары талапқа сай келмей қалады. Өйткені көшелері тар, оны кеңейту үшін кейбір үйлерді бұзу керек. Оған адамдар көне ме? Біз оларға қандай да бір басқа мәртебе беруді ұсындық. Соның негізінде жолын, сумен қамту желісін жөндеп, электр энергиясының мәселесін шешуге болар еді. Өйткені қазіргі жағдайда бау-бақша серіктестігі аумағында мемлекет инфрақұрылым жүргізе алмайды. Дегенмен ол жаққа тұруға және тіркелуге рұқсат берілген екен, адамдардың өмір сүруіне де жағдай жасалуы керек деп ойлаймын, – деді Әскерхан Ақтай.

Сондай-ақ мәслихат депутаты бау-бақша серіктестігінің проблемасын шешу үшін кешенді шараларды іске асыру керек екенін айтты. Оның пікірінше, ең әуелі Жер кодексі мен “Жеке тұрғын үй құрылысы туралы” заңға “саяжай тұрғын үйі” деген түсінік енгізу керек.

– Бау-бақша серіктестігі туралы заң әзірленіп, онда саяжайда қыста және жазғы мезгілде тұратын адамдардың құқығы мен міндеттері, серіктестік төрағасының құзыреті, инфрақұрылымды күтіп ұстау тәртібі сынды мәселелер қамтылуы қажет. Сол сияқты толық талдау жасап, қанша адам тұратынын, жерінің нысаналы мақсатын нақтылап, саяжай массивін аумақты дамыту бағдарламасына енгізу жағын қарастырса, – деп қосты депутат.

Бүгінде халқының саны 400 мыңнан асатын Өскеменде 14 мың адам бау-бақша серіктестігінде тұрып жатыр. Ал елдегі миллионнан артық адамды сыйдырған үш мегаполис мен ірі-ірі қалаларда қанша адам саяжай паналап жүргенін елестетудің өзі қорқынышты. Ең қиыны, олардың проблемасы жыл өткен сайын ушығып, тамыры тереңдей түскен.

Биыл 3 ақпанда Орал қаласында болған саяжай тұрғындарының ереуілге шығып, жолды жауып тастағаны бұл мәселеге мемлекет тарапынан жіті назар аударылуы қажеттігін көрсетті.

Ctrl

Enter

Қатені көрсеңіз

Мәтінді белгілеп Ctrl+Enterбасыңыз

Пікірлер (0)

Мы в

Ұнады 0

Ұнамады 0