admin
Жарияланды: 09:32, 24 декабрь 2024
Басты / АЙДАРЛАР / Шекаралық аудан / Зайсан / Журналист жол үстінде / Айтпайын десең...

Қыста қар құрсауында қалып, жазда батпаққа батады. Жол азабын тартқан шекарадағы ауылдар

Шекара маңындағы ауылдардың басым бөлігіне ортақ бір проблема бар, ол – жол. Ұзақ жылдар бойы күрмеуі тарқатылмай келе жатқан өзекті мәселе шалғайдағы халықты әбден сарсаңға салды. Қыста қар құрсауында қалып, жазда батпаққа батқан жолаушылардың көрген бейнеті мен тартқан мехнаты аз емес.

Жеті жыл бұрын басталған жолдың құрылысы әлі бітпеді

Өскеменнен 400 шақырым қашықтағы Зайсан, Тарбағатай аудандарының халқы біраз жылдан бері облыс орталығына айналма жолмен қатынауға мәжбүр. Өйткені құрылысы 2017 жылы басталған Омбы-Майқапшағай республикалық трассасы әлі толық қолданысқа берілмеген. Жоспарға сәйкес, 2022 жылдың жазында аяқталуға тиіс еді. Бірақ мердігер жұмысты уақытында аяқтамады. Сыбайлас жемқорлықпен күрес қызметі құрылыс компаниясының үстінен іс қозғап, 21 млрд теңгені мақсатсыз жұмсағанын анықтады. Іс сотта қаралды. Онсыз да сиырқұйымшақтанып кеткен жобаның мерзімі ұзаған сайын қарапайым жұрттың тағаты таусылды.

— Жеті жыл болды, әлі біткен жоқ. Ішінара айналып жүреміз. Дегенмен екі-үш жыл бұрынғы жағдаймен салыстырғанда жолдың көбі жасалды. Бұрын тіпті сорақы еді ғой. Шаңы аспанға көтерілген ой-шұңқырлы қара жолмен селкілдеп қалаға жеткенше қос бүйрегіңізді қолға ұстап барасыз. Жолдың ұзақтығы мен қиындығына байланысты қаладан жеткізетін тауарлар қымбаттады. Таксилер бағаны көтеріп жіберді, – деді Зайсан ауданының тұрғыны Дәурен Қасенов. 

Қытай, Қазақстан және Ресейді байланыстырған Омбы-Майқапшағай трассасын халықаралық маңыздағы транзиттік дәліз десе де болады. Ал оның 213 шақырымы Шығыс Қазақстан облысының аумағынан өтеді.

«ҚазАвтоЖол» ұлттық компаниясы жаңа жолдың құрылысы 2025 жылы аяқталатынын мәлімдеді. Республикалық трассаның бойында әр 50 шақырым сайын жылы дәретхана, көлікке арналған эстакада, қоқыс жәшігі, орындық пен самалжайы бар шағын демалыс аймағы салынады деп жоспарланған. Әзірге бұлардың бірі де жоқ. Көлік жүргізушілері құрылысы аяқталмаған жолдан әбден зәрезап болған.

– Қашан бітер екен деп күтіп жүрміз. Көліктің сау-тамтығы қалмады. Жүріс бөлігін ай сайын жөндейміз. Қосалқы бөлшектері қымбат, бәрі қалтаға салмақ. Жолдың үсті өткір қара тас, дөңгелекті тіліп түседі. Жүксалғышқа бір емес, екі-үш қосалқы дөңгелек салып жүретін болдық. Жол апаты да көбейді. Шұңқырдан қашамын деп қарсы келе жатқан көлікке соғылған, жолдан шығып кетіп аударылған оқиғалар жиіледі. Бұрын Зайсаннан облыс орталығына дейін бес-алты сағатта жетуші едік, құрылыс басталғалы 10 сағатқа дейін жүреміз, – деді такси жүргізуші Қайрат Қажен.

Көше батпақ, көңіл пәс

Құрылысы жеті жылға созылған Омбы-Майқапшағай транзиттік дәлізінің жағдайы осындай болса, ауыл арасында кеңес заманынан бері жөндеу көрмей, әбден тозып, шұрық-тесік болып жатқан, тіпті өмірі асфальт көрмеген жолдар да бар. Мұны жергілікті билік те растайды. Проблеманы шешу үшін Шығыс Қазақстан облысының әкімдігі 2024 жылды «Жол жылы» депжариялады. Соған сәйкес биыл өңірде жалпы ұзындығы 600 шақырым облыстық, аудандық маңызы бар жолдар жөнделген.

– Биыл 600 шақырым жол жөнделді. Мүлде жөндеу көрмеген, шаңы шығып жатқан 79 ауыл жолының тоғызын асфальттадық. Бұл жолдарға Кеңес одағы кезінде де, тәуелсіздік жылдарында да ешқашан асфальт төселмеген. Мұның бәрі бір күнде істелетін шаруа емес. Бізде тізім бар, онда қай жол қашан, қалай жөнделетіні көрсетілген. Жұмысты сол тізімге сай жүргіздік. Ал тізімді жасағанда негізінен экономикалық тиімділігі, халықтың сұранысы, көлік жүргізушілерінің талап-тілегі ескерілді. Келер жылы тағы 300 шақырым жолды қалпына келтіретін боламыз, – деді облыс әкімі Ермек Көшербаев.

Жол жылы аясында ауыл ішіндегі көше жолдары да жөнделген. Дегенмен шалғайдағы көптеген елді мекен тұрғындары жобаның шапағатын әлі де көре алмай отыр. Кейбір ауылдарда көше жолын халық өзі ақша жинап, асарлатып жөндеп алған. Ортақ іске жұртпен бірге жұмылған азаматтың бірі — Дайыр ауылының тұрғыны Бекжан.

– Тұрғындар өз күшімен тас төгіп, тегістеп алған жолымызды әбден күзде «газ тартамыз» деп астаң-кестеңін шығарып қазып кетті. Жаңбырдан кейін батпақ болып езіліп жатады. Енді жолды қайта жөндеу керек, сол үшін әрбір үй 5 мың теңгеден жинадық. Оның өзі жанармайға да жетпейді. Техникасы бар ауыл адамдары көмектесеміз деп отыр. Асарлатып істейміз, амал жоқ. Неше жылдан бері қақсап келеміз. Көктем мен күздегі сусоқта аяқ алып жүре алмайсыз, – деді Ыдырышов көшесінің тұрғыны Бекжан.

Аманжанов көшесінде тұратын көпбалалы ана Сәуле Рахманова жауын-шашын күндері үйден шыға алмай қалады. Таяқ тастам жердегі дүкенге қонышы ұзын резеңке етік киіп, батпақ кешіп барады.

— Өткенде жаңбыр жауғанда жүре алмай қалдық қой. Мектепке баратын балаларға обал. Аяқ киімдері батпақ болады, тозады. Қазір аяқ киім удай қымбат. Жұртта оны қайта-қайта сатып алатын ақша қайда? Сондықтан тұрғындар ақша жинап, техника тауып, көшені өздері жөндеп алады. Ауыл әкіміне айта-айта шаршадық, – деді жолы жаман Дайыр ауылының тұрғыны, зейнеткер Сәуле Рахманова.

Жергілікті халықтың айтуына қарағанда, ауыл арасындағы жолдардың тозуына Омбы-Майқапшағай республикалық трассасын салып жатқан жүк көліктері де көп «үлес» қосқан сияқты. Құм-қиыршық тас, битум және басқа да құрылыс материалдарын тиеген салмағы ауыр алып техника жаздың аптап ыстығында ары-бері жүріп, онсыз да кетеуі кеткен ескі асфальтті алашадай жиырып, жал-жал қылып кеткен. Аудандық мәслихаттың төрағасы Еркебұлан Зағыпаров тұрғындардың талап-тілегін жергілікті билікке және мердігер компанияның басшылығына жеткізгенін айтты.

– Республикалық трасса салғанда ары-бері жүріп тоздырдыңдар деп былтыр Шалқар ауылына апаратын аудандық маңыздағы жолды «Синьсин» компаниясына өз қаражатына жөндеткіздік. Биыл Қаратал ауылынан Үлкен Қараталға дейінгі жолды суағар құбырларын салғызып, жасаттық. Ал енді Омбы-Майқапшағайға келсек, Зайсан ауданына қарасты бөлігінің 95 пайызы аяқталды. Көліктер жүріп жатыр. Мұның бәрі қоғамның талап етуінің, керек кезде тиісті орындарға шығып, қозғау салудың арқасында тезірек істелді деп ойлаймын, – деді депутат Еркебұлан Зағыпаров.

Аудан әкімдігі биыл Зайсан қаласында тоғыз көшенің жолы қалпына келтірілгенін мәлім етті.

— Зайсан қаласында тоғыз көшенің жолы жөнделді. Ауданға қарасты сегіз ауылда жолдар жөнделді. Асфальт төселген жолдың жалпы ұзындығы 47 шақырымнан асады. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі аясында «Синьсин» компаниясы Зайсанда 5,5 шақырым көшеге асфальт жайып берді, – деді аудан әкімі Аэлита Ахметсәлімқызы.


Жер шалғай, азық-түлік қымбат

Тарбағатай ауданындағы Жамбыл ауылына кіреберіс көпір тозып тұрғалы біраз жыл болды. Бетіндегі бетон жабыны ойыла бастаған. Ақжар-Құйған трассасынан Жамбылға дейінгі 12 шақырым жол мен ауыл ішіндегі көше жолдары ешқашан асфальт көрмеген.

– Ауылға дейінгі жолдың түрі анау. Өмірбақи асфальт болмаған. Қыста қарын әрең күрейді. Жазда шаң, тастақ. Тым құрыса грейдермен күреп, бетіне шығып жатқан тастарды тегістеуге болады ғой. Аудан орталығына бару үшін негізгі жолмен айналғанша шабындықпен төте жүре саламыз. Ауыл іші де оңып тұрған жоқ. Тастақ, шаң. Мектептің маңайында бірде-бір жол белгісі жоқ. Не жаяу жүргінші өтпесінің белгісі, не мектеп бар екенін білдіретін белгі қойылмаған. Бөтен көліктер осы көшемен жүйткіп өтеді. Балаларды қағып кетсе қайтеміз? Ауыл әкіміне неше рет айттым. Әлі күнге дейін белгі орнатылмады, – деді Жамбыл ауылының тұрғыны Азамат Қанатұлы.  

Халық саны жылдан жылға азайып бара жатқан Тұғыл ауылының тұрғындары да көше жолының нашарлығын айтып шағымданды. Жол жылының шарапаты бұл елді мекенге тимеген сияқты. Зейнеткер Нәзипа Кешубаева жағдай жасалмаған соң шалғайдағы елді мекенге жастардың келмейтінін айтты. Жастар болмаған соң ауыл «қартайып» бара жатыр.

– Кезінде «Ақбұлақ» бағдарламасымен ауызсу тартқанда көшенің бәрін талқандап кетті. Артынан тегістеп, жөндеген жоқ. Көктемде, күзде оқушылар сабаққа барғанда аяқ-қолы батпақ болады. Жылда айтамыз. Екі көшеге ғана асфальт жайды. Биыл Сәтпай көшесін асфальттауға қаржы бөлінгенін естідік, әзірге тек қиыршық тас төселді. Келер жылы асфальт сала ма, жоқ па, оны да білмейміз. Шалғайда жатқандықтан басшылар да жиі келмейді. Жағдай жасалмаған соң жастар қайдан тұрақтайды! Кезінде 11 мың халық бар еді, қазір 4700 адам ғана қалды. Жылдан-жылға азайып барады, – деп мұңын шақты Нәзипа Кешубаева. 

Зейнеткердің айтуына қарағанда, жер шалғай, жол жаман болған соң Тарбағатайда азық-түлік бағасы да аспандап тұр.

– Азық-түлік бағасын бақылап отырған ешкім жоқ. Шектеу қоймайды. Талай рет жаздық, комиссия құрып, дүкендерді араладық. «Біз алыстан тасымалдаймыз, жанармай жағамыз, жол жаман» дейді дүкен иелері. Қатып қалған бір баға бар, соны ұстап отыр. Қарапайым жұрттың жағдайын ойлайтын біреу бар ма? – деп күйінді Нәзипа Кешубаева.

Алты ай қыста апталап қатынас үзіледі

Қыс түссе, шалғайда жатқан Марқакөл ауданында қатынас қиындайды. Аудан орталығы мен ауылдардың арасында апталап, айлап жол жабылады. Таулы өлкеде қардың қалыңдығы екі метрге дейін жетеді. Азық-түлік қоры таусылып, науқас жандар ауруханаға жете алмай қиналған қаншама жағдай болады.

Былтыр қаңтарда қардың қалыңдығынан ауданның Ақбұлақ, Қарой, Қарашілік, Ақжайлау, Ұранхай, Төсқайың, Бұғымүйіз, Шанағаты ауылдарында апталап жол қатынасы үзіліп, жергілікті жұрт қатты қиналды. Қар құрсауында қалған ағайынға азық-түлік пен дәрі-дәрмекті тікұшақпен жеткізді. Төсқайың ауылында инсульт алған 71 жастағы адамға медициналық көмек көрсетпек болған өскемендік дәрігерлер төтенше жағдай қызметінің жол талғамайтын арнайы көлігімен шығып, жете алмай орта жолдан қайтты. Науқас облыс орталығына тікұшақпен жеткізілді. Ауыл жұртын азапқа салған төтенше оқиға туралы «Egemen Qazaqstan» сайты және басқа да ақпарат құралдары жазды.

— Жалпы, Марқа өңірінде қыс қатты болады. Биылғы қаңтар, ақпан айларында қар әдеттегіден де қалың жауды. Тебінде жүрген жылқылар қар құрсауында қалды. Нығыздалған қасат қар тебіндеуге мүмкіндік бермеді. Содан адамдар таудағы жылқыларын жол ашып, ойға түсірді. Үйдегі малдың жем-шөбі таусылып, көршілес Зайсан, Тарбағатай аудандарынан, ауылдардан тасыды. Ауыл арасында қатынас үзілді. Екі апта дегенде жолды ауыр техниканың күшімен әрең аршыды, –  деді Марқакөл ауданының тумасы, қоғам белсендісі Әділ Юсупов.

Қоғам белсендісі шалғайдағы ауданда қар күрейтін техникалардың аздығын және олардың әбден ескіргенін тілге тиек етті. Ескі техника жиі бұзылады әрі жұмыс істеу өнімділігі де өте төмен.

– Қаладағы полицейлерге жыл сайын жаңа көлік әпергенше шекаралық аймақтағы елді мекендердің жолын қардан тазартатын шнекоротор секілді заманауи техника алмай ма? Негізі Марқакөлдің өзінде бір техника, түкпірдегі Ұранхай мен Төсқайың ауылдарында бір-бір техника тұруы керек. Қар жауған сәттен бастап техникалар қарама-қарсы бағытта жүріп жолды тазартып тұрса уақыттан да, басқа жағынан да ұтады. Өкініштісі, бізде не техника дұрыс емес, не жолды тазалау стратегиясы дұрыс емес, – деді Әділ Юсупов.

Марқакөлдіктер жол азабын қысы-жазы тартып келеді. Жолаушылап шыққан жұрт қыста қар құрсауында қалса, көктем мен күзде батпаққа батып, жазда шаң жұтады. Ауылдардың дені таулы өлкеде орналасқандықтан асфальт деген атымен жоқ, кедір-бұдыр қара жол. Жаңбыр жауса, езіліп батпақ болады. Кейде таудан лай көшкіні жүреді. Биыл сәуір айында облыстық маңыздағы Теректі-Ұранхай-Төсқайың жолының Мәрмәр асуында лай көшкіні жүріп, жолды қиратып кеткен. Адамдардың қауіпсіздігі үшін бұл бағыттағы көлік қозғалысы уақытша тоқтатылды. Соның салдарынан Төсқайың, Ұранхай, Балықтыбұлақ Шанағаты, Бұғымүйіз ауылдары мен аудан орталығының арасында байланыс үзілді. Жолды қалпына келтіргенше жергілікті билік 1000-ға тарта тұрғыны бар 5 елді мекенге азық-түлік пен қажетті заттар жеткізуді ұйымдастырды.

Биыл қыс басталғалы Марқакөл өңірінде қалың қардан бірнеше күн жол жабылды. Соған қарағанда жергілікті билік былтырғы төтенше жағдайдан еш сабақ алмағанға ұқсайды...

Жолы ең нашар облыстардың бірі – Шығыс Қазақстан

«Әділдік жолы» қоғамдық бірлестігінің атқарушы директоры болған Дидар Смағұлов Қазақстанда салынып жатқан автожолдардың сапасы оған бөлінетін қаражатқа сай емес екенін айтты. Бірлестік екі жыл бұрын «Әділдікті талап ет» деген жобасы аясында елдегі кепілдік мерзімі бар жолдарды тексеріп, кемшіліктерді анықтаған. Нәтижесінде 182 жол учаскесінде қайта жөндеу жүргізілді. 

Сонымен қатар Смағұловтың айтуынша, “Әділдік жолы” қоғамдық бірлестігі барлық облысты аралап, жолдардың сапасын салыстырған. Нәтижеде Шығыс Қазақстан облысы бірлестік түзген рейтингте жолы ең нашар өңірлердің қатарына кірген. Дидар Смағұловтың сөзінше, оның негізгі себебі – бақылаудың жоқтығы,

– Бөлінген қаражатты ескерсек, елдегі жолдардың сапасы орташа деңгейде болуы керек еді. Өкінішке қарай, бізде орташадан төмен, – деді Дидар Смағұлов.

Сарапшының айтуынша, жол құрылысы жүргізіліп жатқанда оны толық бақылауда ұстап отыратын сала мамандары жетіспейді. Жалпы бақылау механизмі жасалмаған. Мәселен, жаз маусымында бір облыста ірілі-ұсақты бірнеше ондаған жол жұмысы атқарылады. Ал оның бәрін қадағалайтын, сапаны талапқа сай тексеріп отыратын мамандар тапшы. Сондықтан бұл салаға қоғамдық, халықтық бақылау жүйесі қажет.

АҚШ, Канада, Қытай, Ресей сияқты елдердің тәжірибесінен мысал келтірген сарапшы Қазақстанда жаңадан салынған жолдардың 2-3 жыл өтпей не себепті бүлініп қалатынын және бұл мәселені қалай шешуге болатынын айтты.

– Алысқа бармай-ақ Ресейдің Алтай аймағы мен Шығыс Қазақстанның жолдарын салыстырсақ, айырмашылығы жер мен көктей. Мәселен, ол жақта «Чуйский тракт» деген трасса бар, біздің Рахман қайнарына апаратын жол сияқты. Бірақ екеуінің сапасы екі түрлі. «Чуйский трактпен» көліктер сағатына 120-130 км жылдамдықпен жүреді, ал Рахман қайнарының жолында сағатына 20-40 км жылдамдықтан асыра алмайсыз. Неге? Өйткені Ресейде, АҚШ-та, Еуропа елдерінде жаңадан салынған жолдардың кепілдік мерзімі ұзақ, 15-20 жылға дейін, Қытайда тіпті 25 жыл. Сондықтан сапасы да жоғары болады. Ал бізде кепілдік мерзімі ұзаса 10 жыл, оның өзін жақында ғана енгізіп отыр. Егер Қазақстан да шетелдегі сияқты кепілдік мерзімін ұзартса, салынған жолдардың сапасы да жақсара түсер еді, – деді Дидар Смағұлов.

Сарапшы атап өткендей, өркениетті елдерде жаңадан төселген жолдың міндетті түрде кепілдендірілген қолданылу мерзімі болады, егер осы уақыт ішінде қандай да бір кемшілік шықса жауапты компания өз есебінен қалпына келтіреді. Еуропада жол құрылысынан ақша үнемдемейді. Қымбат, сапалы материалдарды, ең озық заманауи техникаларды қолданады. Өйткені дамыған елдерде жол салудағы кез келген қателік қаржылық шығындардан бұрын адамның өміріне қауіп төндіруі мүмкін деп есептейді.

Ал біздегі жағдай қалай? Бір ғана мысал келтірейік, Шығыс Қазақстан облысында соңғы 5 жылда жол құрылысында 3860 кемшілік анықталған. Бұл туралы «Жол активтері сапасының ұлттық орталығы» РМК облыстық филиалы жергілікті БАҚ-та жариялаған ақпаратта мәлім етті. Ұлттық орталықтың ақпаратына сүйенсек, жол құрылысы мен жөндеу кезінде анықталған кемшіліктерді жою үшін мердігер компаниялар жалпы сомасы 1 млрд 125 млн теңге көлемінде қаржы жұмсаған. Осының өзі біздегі жолдың жағдайынан хабар беріп тұр.

Хош, сонымен облыс әкімдігі «рекордтық көрсеткіш орнатылды» деп хабарлаған “Жол жылы” да аяқталды. Келер жылы қайта жалғасын таппақ. Алайда бұл жобаның әлеуетін шекара түбіндегі ауылдар әл-әзір көре қойған жоқ. Бұл елді мекендердің халқы шаңы шыққан, шұрық-тесік қара жол мен батпаққа батқан көшеден көз ашпай отыр. 


Ctrl
Enter
Қатені көрсеңіз
Мәтінді белгілеп Ctrl+Enterбасыңыз
Пікірлер (0)